Hat sanatı, Osmanlı’dan günümüze kadar ulaşan ve usta çırak ilişkisi doğrultusunda gelişmeye devam eden geleneksel sanatlardan bir tanesidir. Arap harfleri çevresinde oluşan bir kaligrafi türü olan hat sanatı, özel malzemeler kullanılarak yazı ve çizgiler aracılığıyla icra edilir. Osmanlı döneminde başlayıp günümüze kadar varlığını koruyan bu geleneksel sanat ile ilgili olarak merak konusu olan pek çok konu vardır. Hat sanatı nedir? Kaligrafi nedir? Hat sanatı çeşitleri nelerdir? Hat sanatı nasıl yapılır? İşte Avrupa’nın en büyük İslami ürün pazarı Minber’in hat sanatı ile ilgili merak edilen her konuya değinen ve tüm soru işaretlerini gideren hat sanatı rehberi...
Hat Sanatı Nedir?
Hat sanatı, Arap harfleri kullanılarak oluşturulan ve göze hitap eden güzel yazı yazma sanatı olarak tanımlanmaktadır. Osmanlı döneminde ortaya çıkan ve gelişen bu sanat, günümüze de o dönemin özelliklerini taşıyarak ulaşmıştır. Altın çağını Osmanlı döneminde popüler bir sanat dalı olarak yaşamış olan hat sanatı, Osmanlı topraklarında da diğer bölgelerde de Arap harflerinin gelişimine paralel olarak gelişmiştir. 6. yüzyıl ile 10. yüzyıl arasında ortaya çıkan hat sanatı ile uğraşan sanatçılar, hat sanatçıları ya da hattat olarak adlandırılır. Hat sanatını icra eden sanatçılar olan hattatlar, hissettikleri tüm güzellikleri, duyguları ve düşünceleri hat sanatına özgü malzemeler ile kağıda döker.
Kaligrafi Nedir?
Hat sanatı hakkındaki bilgilerin ayrıntılarına girmeden ve hat sanatı çeşitlerinden bahsetmeden önce, hat sanatının da ait olduğu bir tür olan kaligrafinin tarihine ve “Kaligrafi nedir?” sorusunun cevabına değinmek gerekir. Kaligrafi sözcüğü, Yunancada güzel anlamına gelen "kallos"ve yazı anlamına gelen "graphos" sözcüklerinden türemiştir. Kaligrafi sanatı, aynı hat sanatı gibi bir güzel yazı sanatıdır ancak bu sanat Latin alfabesi kullanılarak icra edilir. Genellikle dekoratif amaçlarla kullanılan kaligrafi eserlerini üreten sanatçılara kaligraf denilmektedir. Kaligrafi sanatı, farklı coğrafyalarda ve kültürlerde değişik şekillerde ortaya çıkmıştır. Kaligrafi harfleri de bu kültürlere ve ülkelere göre değişiklik gösterir.
Hat Sanatı ve Kaligrafi Arasındaki Fark Nedir?
Tüm hat sanatı çeşitleri, aslen kaligrafi sanatının bir alt türüdür. Kaligrafi harfleri genellikle Latin harfleridir ancak hat sanatı icra edilirken Arap harfleri kullanılmaktadır. Hat sanatı ve kaligrafi arasındaki bunun gibi bazı temel farklar bulunur. Örneğin, hat sanatı, genellikle dini motiflerin kullanıldığı ve Arapça harfler ile icra edilen bir sanattır. Kaligrafide ise Latin harfleri kullanılır ve daha geniş bir yelpazeyi kapsar. Hat sanatı ve kaligrafi arasındaki en önemli farklardan bir tanesi de, kaligrafi sanatında Latin harfleri kullanılması sebebiyle soldan sağa doğru yazım yapılması, hat sanatında ise sağdan sola doğru yazım yapılmasıdır.
Hat Sanatı Çeşitleri Nelerdir?
Hat sanatı çeşitleri, temel olarak altı tanedir. Bunların toplamına aklam-i sitte adı verilir. Hat sanatı çeşitleri, genellikle kullanılan kalem türüne göre farklılık göstermektedir. Örneğin; sülüs, muhakkak ve tevki ağız genişliği 2 mm olan bir kamış kalem kullanılarak icra edilirken nesih, reyhani ve rik'a çeşitleri 1 mm civarında bir kalem ile icra edilmektedir.
Sülüs
Sülüs sözcüğü, “üçte bir” anlamı taşımaktadır ve en yaygın hat sanatı çeşitlerinden bir tanesidir. Daha yumuşak ve tatlı bir görünümü olan sülüs, çizilen harfin üçte birinin yuvarlak üçte ikisinin ise düz olmasından alır. Bu hat sanatı çeşidi; özellikle kitap adlarında, çeşitli dörtlüklerde ve dekoratif levhalarda karşımıza çıkar.
Nesih
Hat sanatı çeşitlerinden nesih, sülüs türüne oldukça benzer yalnız boyut olarak sülüsten çok daha küçüktür. Nesih sözcüğünün anlamı “bir şeyi ortadan kaldırmak”tır. Nesih hat sanatı, daha kıvrak ve daha kibar bir tarzda icra edilir ve bu nedenle Kur’an-ı Kerim yazımında bu türün tercih edildiği görülmektedir.
Muhakkak
Muhakkak türünde harfler, sülüse göre çok daha büyük boyutta çizilir. Bu hat çeşidinde harfler çanaklı olarak adlandırılır ve daha geniştir. Harfler genellikle sola doğru uzar. Dönüş noktaları nispeten daha köşeli ve sığdır.
Reyhani
Reyhani türü, muhakkak ile aynıdır ancak harfler ondan daha küçük olacak şekilde çizilir.
Tevki
Tevk hat çeşidinde, Arapçada ayrı yazılan harfler de birleştirilerek çizilir. Sülüs ile aynı kurallara bağlı olarak icra edilen tevki, ondan daha küçük boyutlarda icra edilir. Halifeler ve vezirler, mektup yazarken bu hat sanatı çeşidinden faydalanmışlardır.
Rik'a
Rik’a hat sanatında dikey harfler, boyut olarak küçültülür ve sadeleştirilir. Tevki ile aynı kurallar geçerlidir. Kur’an-ı Kerim’in son kısmındaki dualarda bu hat çeşidinden yararlanılmıştır.
Hat Sanatı Nasıl Yapılır?
Hat sanatı, en incelikli geleneksel sanatlardan bir tanesidir. Arap harfleri kullanılarak icra edilen bu sanat türü, hattatların ya da hat sanatçılarının kafalarında canlandırdıkları şekilde kaleme dökülür. Hat sanatını icra etmeden önce harflerin biçimi zihinde canlandırılır. Bu sanatı layıkıyla icra etmek için hat sanatı çeşitleri iyi bilinmeli ve bu sanata özgü tüm malzemelere sahip olunmalıdır. Hat sanatı malzemeleri; aharlı kağıt, özel mürekkep, kamış kalem, hokka gibi özel malzemelerdir.
Hat sanatı eserleri, en anlamlı ve değerli hediye seçenekleri arasında yer alır. Oluşması için büyük emek gerektiren bu eserler, dekoratif olarak hem göze hem de ruha hitap ederler. Günümüzde en çok tercih edilen dini hediyelik çeşitleri arasında yer alan ayetli tablolar, hat sanatının kurallarına bağlı olarak tasarlanır. Manevi değeri yüksek bu hediyelikler, Minber aracılığı ile tüm Avrupa ülkelerinden kolayca satın alınabilir.